Մայիս ամսվա ամփոփում

1․ Ներկայացնել Երկենցաղների արտաքին կառուցվածքը և տարածվածությունը ։
Նրա արտաքին կառուցվածքում երևում է  իրան,մեջք,քթանցք, գլուխ,աչք, բերան,թմբկաթաղանթ,մատներ,առջևի վերջույթ,հետին վերջույթ։

2․Ներկայացնել Երկցենցաղների ներքին օրգաաններ ։
աչք, քթանցք,թմբկաթաղանթ,սիրտ, ստամոքս,աղիք,կոյանոց, մկան,մաշկ,ողնուղեղ,երիկամ,լյարդ,թոք,գլխուղեղ։
3․Ինպես են բազմանում։
Բոլոր երկկենցաղները բաժանասեռ կենդանիներ են և բազմանում են արտաքին բեղմնավորմամբ:Երկկենցաղների բազմացման օրգանները կառուցվածքով շատ նման են ձկների բազմացման օրգաններին:\(♂\)առանձնյակը ունի երկար զույգսերմնարաններ, որոնք սերմնածորաններով բացվում են կոյանոցի մեջ:Բազմացման շրջանում սերմնարանները լցվում են թանձր սերմնահեղուկով, որը պարունակում է միլիոնավոր սերմնաբջիջներ:(♀\)առանձնյակը ունի զույգ ձվարաններ, որոնք ձվատարներով բացվում են կրկին կոյանոցի մեջ:
4․Թռչունների արտաքին տեսքը։
պոչ,թև,ոտք,իրան,պարանոց, գլուխ,աչք,կտուց
5․Ներքին կառուցվածք
Թոք, ողնուղեղ,գլխուղեղ,շնչափող,քթանցք,կերակրափող,ձայնալար,սիրտ,կտնառք,կրծքի մեծ մկան,ողնուց,լյարդ,ստամքոս,մկանային ստամոքս,հաստ աղիք,կոյանոց,պոչուկային գեղձ,միզածորան,երիկամ,սերմնարան։
6․․Ինպես են բազմանում։
Թռչունների բազմացումը սկսվում է հարսանեկան խաղերով , որին մասնակցում են արուներն ու էգերը ։ Բեղմնավորումը ներքին է ։ Բույնը կառուցելուց հետո ձվադրում են , ձուն խոշոր է ։
7․Կաթնասունների արտաքին ներքին կառուցվածք։

8․Գտնել փաստեր կաթնասուների մասին

 Բվերը յուրաքանչյուր աչքի վրա 3 կոպ ունեն, մեկը՝ թարթելու համար, մեկը՝ քնելու, մյուսն էլ՝ մաքրելու։

2. Եթե խխունջին դուր չի գալիս եղանակը, նա կարող է իր պատյանի մեջ թաքնվել մինչև 3 տարի։

3.Կոալաները քնում են օրական մինչև 22 ժամ։

4. Գետակինճերը սիրում են լողալ ու իրենց շարժական քիթն օգտագործում են շնչափողի փոխարեն։

9․Հղումնեը մայիս ամսի։
Կաթնասուններ
Թիթեռներ/
Գորտեր

Կաթնասուններ

Կաթնասունները կազմում են քորդավորների տիպի կենդանիների դաս, որը կենդանական աշխարհի կարևորագույն խմբերից է. ընդգրկում է ընտանի կենդանիների մեծամասնությունը, այդ թվում՝ տնային կենդանիները (շուն, կատու և այլն): Մարդը նույնպես կաթնասունների խմբի ներկայացուցիչ է: Կաթնասունները լայնորեն տարածված են մեր մոլորակի վրա. ապրում են նաև հյուսիսային տունդրայում, արկտիկական ծովերում, չոր անապատներում և խոնավ արևադարձային անտառներում:

Ողնաշարավորների այս դասին է պատկանում կենդանիների մոտ 4000 տեսակ:

Որոշ կաթնասուններ սնվում են միայն բույսերով, որոշները՝ մսով, կան նաև ամենակերներ՝ ինչպես բուսական, այնպես էլ կենդանական սննդով սնվողներ: Կաթնասունները խիստ տարբերվում են իրենց կենսակերպով (չղջիկները թռչում են օդում, կետերն ապրում են ջրում, խլուրդը վարում է ստորգետնյա կյանք, այծքաղները և ձիերը արագ վազում են գետնի վրա, կապիկները մագլցում են ծառը), ինչպես նաև չափերով ու արտաքինով: Սակայն շատ հատկանիշներ ընդհանուր են բոլոր կաթնասունների համար: 

Կաթնասուններին բնորոշ են նաև նյարդային համակարգի զարգացման բարձր մակարդակը, կենդանածնությունը, ջերմակարգավորման կատարյալ համակարգը, որի շնորհիվ մարմինն ունի կայուն ջերմաստիճան: Գանգն ամուր է` պարզ կառուցվածքով: Լավ զարգացած են գլխուղեղի մեծ կիսագնդերը: Ստորին ծնոտը կազմված է 1 ոսկրից: Ատամները տարբերակված են կտրիչների, ժանիքների, աղորիքների: Մեծամասնության ականջախեցին լավ զարգացած է: Կրծքի և որովայնի խոռոչները բաժանված են ստոծանիով: Սիրտը քառախորշ է՝ երակային և զարկերակային կեսերով: Մեծ մասի վերջույթները հնգամատ են: Կաթնասունները բազմանում են 1–4 տարին 1 անգամ, որոշները (օրինակ՝ կրծողները)՝ տարին մի քանի անգամ:

Առաջին կաթնասունները Երկրի վրա ի հայտ են եկել մոտավորապես դինոզավրերի հետ միաժամանակ՝ մոտ 220 մլն տարի առաջ: Երբ 65 մլն տարի առաջ դինոզավրերն անհետացան, կաթնասունների թիվը կտրուկ աճեց, նրանք շատ արագ յուրացրին գրեթե բոլոր տիպերի ապրելավայրերը և գերիշխող դարձան Երկրի վրա:

Կաթնասուններ են ինչպես ցամաքային, այնպես էլ ջրային ամենախոշոր կենդանիները: Ներկայումս գրեթե բոլոր հսկա կենդանիները (ներառյալ ռնգեղջյուրները, գորիլաները և վագրերը) մարդու գործունեության հետեվանքով նվազել և հայտնվել են անհետացման եզրին:

Կաթնասունների դասակարգումը

Ըստ ձագերի զարգացման տիպի՝ կաթնասունները բաժանվում են 3 խմբի.

կոյանցքավորները (կլոակավորներ, ձվածիններ) կազմում են կաթնասունների մեջ միակ ձվածին խումբը: Ընդգրկում է 2 ընտանիք՝ բադակտուցներ և եքիդնաներ: Տարածված են Ավստրալիայում և Նոր Գվինեայում: Այս կենդանիների նորածին ձագերը կաթը լիզում են մոր որովայնի վրայի մանր կաթնագեղձերից: Աղիքները և միզասեռական ծոցը բացվում են կոյանցքի մեջ:

Պարկավորների նորածին ձագերը շատ փոքր են, որոշ տեսակներինը՝ նույնիսկ բրնձի հատիկի չափ, և իրենց կատարյալ զարգացումն ավարտելու համար սնվում են մոր կաթով: Այս խմբի կենդանիների մեծամասնության ձագերը պատսպարվում են մոր որովայնի վրա գտնվող հատուկ պարկում, իսկ որոշները տեղավորվում են մաշկածալքում: Պարկավորների մեծ մասը (օրինակ՝ պարկամկները) բնակվում են Ավստրալիայում և Նոր Գվինեայում, որոշ տեսակներ հանդիպում են նաև Ամերիկայում:

Ընկերքայինների խմբի կենդանիների ձագերը զարգանում են մոր օրգանիզմի ներսում՝ արգանդում (տարբեր տևողությամբ): Ընկերքի միջոցով մորից սաղմի օրգանիզմ են անցնում սննդանյութեր ու թթվածին, հեռանում են քայքայման արգասիքները:

Ընկերքայինների խմբին է պատկանում ներկայիս կաթնասունների մեծամասնությունը, այդ թվում՝ մարդը, կետերը, ընձուղտները, գետաձիերը, չղջիկները

упр 6,7,12

Стр 37 упр 6,7,12 

Упражнение 6. Ответьте на вопросы.

Где живёт твой друг? (наш город, улица Пушкинская) В нашем городе, улица Пушкина.

2. Где он учится? (наша академия, подготовительный факультет) В нашем академии, в подготовительный факультете.

3. Где живёт твоя подруга?(этот дом, третий этаж) В этом доме, в третям этаже.

4. Где она была вечером? (наш студенческий клуб, дискотека) — В нашем студенческом клубе, на дискотеке.

5. Где вы писали диктант? (эта аудитория, второй этаж) В этом аудитории, в втором этаже.

6. Где ты живёшь? (моя комната, наше общежитие) В моем комнате, моя комната это наша общежитие.

Упражнение 7. Ответьте на вопросы по модели.

Модель: − В твоей комнате есть книжный шкаф? – Да, в моей комнате есть книжный шкаф.

В вашем общежитии есть кафе?- Да в нашем общежитии есть кафе.

2. В твоей комнате есть телевизор?-Нет, в моем комнате нет телевизора

В нашей академии есть подготовительный факультет?-Да, нашем академии есть подготовительный факультет.

4. В его доме есть лифт?-Нет, у них нет лифта.

Упражнение 12. Ответьте на вопросы по модели.

Модель: Где были студенты в субботу? (клуб) – В субботу студенты были
в клубе.

Куда они ходили в субботу? – Они ходили в клуб.

Куда вы ходили вчера? (театр, библиотека, кино)
Где вы были вчера?-Мы вчера ходили в театр, библиотеку и в кино.

Где ты был в воскресенье? (магазин, цирк, выставка)
Куда ты ходил в воскресенье?-Я в воскресенье ходила в магазин, цирк и на выставку

Где Анна была в субботу? (поликлиника, рынок)
Куда Анна ходила в субботу?- В субботу Анна была в поликлинике и на рынке

Куда мы ездили летом? (родина, Киев)
Где мы были летом?-Мы летом ездили (были) на родину, в Киев.

Где Виктор был позавчера? (музей, экскурсия)
Куда Виктор ездил позавчера?- Виктор позавчера ездил в музей и на экскурсию

1.ГЛАГОЛЫ  «ИДТИ – ХОДИТЬ», ГЛАГОЛЫ «ЛЕТЕТЬ- ЛЕТАТЬ»

Сначала о спряжении этих глаголов в настоящем времени:

ИДТИ:

Я ИДУ

ТЫ ИДЁШЬ

ОН\ОНА ИДЁТ

МЫ ИДЁМ

ВЫ ИДЁТЕ

ОНИ ИДУТ

ХОДИТЬ:

Я ХОЖУ

ТЫ ХОДИШЬ

ОН\ОНА  ХОДИТ

МЫ ХОДИМ

ВЫ ХОДИТЕ

ОНИ ХОДЯТ

Мы используем глаголы «идти» и «ходить» , когда мы говорим о движении пешком, не используя транспорт.Разница между ними в том, что мы используем глагол «идти», когда мы говорим о движении в одну сторону и один раз (а именно сейчас):

Я иду в школу.

Он идёт в ресторан.

Она идёт на концерт.

ГЛАГОЛЫ «ЛЕТЕТЬ- ЛЕТАТЬ»

Сначала, как спрягаются эти глаголы в настоящем времени:

ЛЕТЕТЬ

Я ЛЕЧУ

ТЫ ЛЕТИШЬ

ОН\ОНА ЛЕТИТ

МЫ ЛЕТИМ

ВЫ ЛЕТИТЕ

ОНИ ЛЕТЯТ

ЛЕТАТЬ:

Я ЛЕТАЮ

ТЫ ЛЕТАЕШЬ

ОН\ОНА ЛЕТАЕТ

МЫ ЛЕТАЕМ

ВЫ ЛЕТАЕТЕ

ОНИ ЛЕТАЮТ

Мы используем эти глаголы, когда мы говорим о движении по воздуху или в космосе.При этом глагол «лететь» мы используем, когда мы говорим о движении в одну сторону или о движении один раз, например:

Завтра я лечу в Лондон.

Каким рейсом ты летишь в Берлин?

Посмотри, какая красивая птица летит  над нами.

Время летит.

Космический корабль летит к Марсу.

Мы завтра не летим в Москву, мы летим в Москву послезавтра.

Вы летите куда-нибудь в этом году?

А годы летят, наши годы, как птицы, летят.

В то же время мы используем глагол «летать», если мы говорим о частом движении по воздуху или о движении в разные стороны, например:

Я летаю в Европу каждый год.

А ты не боишься летать?

Моя тётя регулярно летает в Америку, где живут её дети.

Она летает на крыльях любви.

Два раза в месяц он летает в командировки на север.

Мы иногда летаем в Китай.

Вы любите летать на воздушном шаре?

Птицы часто летают над нашим домом.

Թիթեռներ/

Թռչունները առաջին տաքարյուն, ողնաշարավոր օրգանիզմներն են:

Թռչունները առաջին կենդանի օրգանիզմներն են բնության մեջ, որոնք ունեն մարմնի կայուն ջերմաստիճան՝ +42°C: Այս ջերմաստիճանը կայուն է և չի ենթարկվում փոփոխության՝ ելնելով արտաքին միջավայրի պայմաններից:

Օրգանիզմները, որոնք ունեն մարմնի կայուն, միջավայրի ջերմությունից անկախ մարմնի ջերմաստիճան, կոչվում են տաքարյուններ:

Թռչունները սողուններից հետո հիմնական խումբն են, որոնք ողնաշարավորների մեջ գրավել են օդային տարածքը:  Օդային տարածությունում թռչելու և ակտիվ կենսակերպ վարելու համար թռչունների օրգանիզմը զարգացել է, հարմարվել և բարդացել: Այսպես՝առջևի վերջույթները վերածվել են թռիչքի թևերի,ունեն իսկական միջնապատով բաժանված քառախորշ սիրտ,մաքուր զարկերակային արյուն,թոքերում շնչառական մեծ մակերես,թեթև ոսկրեր,մարմնի մասնագիտացված արտաքին ծածկույթ՝ փետուրներ:

Թռչունները ունեն չոր մաշկ՝ ծածկված փետուրներով: Համեմատած սողունների՝ թռչունները ունեն լավ զարգացած նյարդային համակարգ:

Թռչունների նյարդային համակարգի զարգացումը հանգեցրել է նրանց բարդ վարքագծի, սեզոնային երևույթների և պայմանական ռեֆլեքսների վառ արտահայտմանը:

 Ենթադրվում է, որ մոտավորապես 150մլն տարի առաջ թռչունները սկիզբ են առել հնագույն սողուններից: Ժամանակակից թռչունները, հավանաբար, ծագել են հնագույն ատամնավոր թռչունների պարզունակ խմբից: Դրանք անտառաբնակ էին, իսկ փետրածածկ թևերը սովոր էին ճյուղից ճյուղ թռչելուն: Այս ձևերը ամենայն հավանականությամբ առաջացել են երկրի հնագույն նստվածքներում հայտնաբերված արքեոպտերիքսից: Պահպանվել են արքեոպտերիքսի կմախքի և փետուրների դրոշմները ապարներում: Դրանց վերականգնման արդյունքում պարզվել է, որ այն ունեցել է փետրածածկ մարմին, երկար պոչ, այնուհանդերձ պահպանված էին սողուններին բնորոշ հատկանիշները: Ներկայումս արևադարձային անտառների բնակիչ հոացինների ձագերը ծառերի վրա մագլցում են թևերի ազատ մատների օգնությամբ՝ ճյուղերից կառչելով, որը արքեոպտերիքսին բնորոշ հատկանիշ է: 

 Գրաված լինելով ցամաքային, օդացամաքային և ջրացամաքային կենսամիջավայրերը՝ թռչունները հարմարվել են երկրագնդի ժամանակակից պայմանների տարբեր դրսևորումներին: Այդ հարմարվածության արդյունքում թռչունները ունեն ինչպես սննդային, այնպես էլ արտաքին կառուցվածքային, վարքագծային խայտաբղետություն:

Տաքարյունությունը թռչուններին հնարավորություն տվեց հաղթահարել սառցե դարաշրջանը և բնության մեջ գերակշռող դիրք գրավել:

Հիմք ընդունելով թռչունների հարմարվածությունը միջավայրի այս կամ այն կոնկրետ պայմաններին՝ առանձնացնում են նրանց էկոլոգիական խմբերը: Դրանք են՝տափաստանային թռչուններ,առափնյա թռչուններ,ճահճային թռչուններ,անտառային թռչուններ,գիշատիչ թռչուններ, մարդու կողմից բուծվող թռչուններ:

Այժմ հայտնի է թռչունների դասի մոտ 8700 տեսակ, որոնք ընդգրկված են 34 կարգում: 

Թռչունների տարբեր ներկայացուցիչների մոտ մարմինը ունի ընդհանուր կառուցվածքային տրամաբանություն: Նրանց մարմինը կազմված է ոչ մեծ կլորավուն գլխից, երկար շարժուն պարանոցից և ձվաձև իրանից և վերջույթներից:  1. Գլուխ. իր երկու կողմերին կրում է զույգ խոշոր աչքերը, որոնք ունեն երրորդ՝ թարթող կոպ: Աչքերի ետևում գտնվում են լսողական անցքերը, որոնք ծածկված են փետուրներով: Թռչունների որոշ տեսակներ ունեն գլխի վրա գտնվող վառ կատարներ և մորուքներ: Թռչունների ծնոտները վերածվել են կտուցի, որը կազմված է գանգին անշարժ միացած վերնակտուցից և շարժուն ենթակտուցից:

Կտուցը թռչնի կարևորագույն օրգաններից մեկն է, որը պաշտպանական, հարձակվողական, այնպես էլ աշխատանքային և սննդառական օրգան:

Գորտեր

Գորտերը անպոչ երկկենցաղների ընտանիք են: Տարածված են ամենուրեք (բացառություն են կազմում Հարավային Ամերիկան, Ավստրալիայի հարավն ու Նոր Զելանդիան):

Տարածվածություն

Ապրում են ցամաքում, ջրերին մոտենում են միայն ձվադրման ժամանակ: Բնակվում են բոլոր մայրցամաքներում, բացի Անտարկտիդայից և Ավստրալիայից: Գորտերը և դոդոշները պատկանում են անպոչ երկկենցաղների կարգին և կազմում են առանձին ընտանիքներ: Ապրում են ցամաքում, ջրերին մոտենում են միայն ձվադրման ժամանակ: Բնակվում են բոլոր մայրցամաքներում, բացի Անտարկտիդայից և Ավստրալիայից: Հայտնի է գորտերի 42 սեռի 245 տեսակ, ՀՀ-ում տարածված են լճագորտը և փոքրասիական գորտը: Գորտերը լինում են տարբեր չափերի. մանրից (40–60 մմ) մինչև մեծերը՝ 200 մմ (գորտ-ցուլ), և ավելի խոշորները՝ 300 մմ (գորտ-գոլիաֆ): Մարմինը ծածկված է հարթ կամ թեթևակի բշտավոր մաշկով: Հետին ոտքերը երկար են, ցատկող: Գունավորումն առավելապես քողարկող է կամ մասնատված (բծավոր, զոլավոր): Լեզուն երկար է, ծայրը՝ երկատված, բերանի հատակին կպած է առաջային ծայրով: Հանգիստ վիճակում լեզվի ազատ մասն ուղղված է ներս, իսկ որսին բռնելիս կարող է այն արագ դուրս նետվել բերանից: Գորտերը սնվում են մանր որդերով, միջատներով, փափկամարմիններով, հոդվածոտանիներով, երբեմն նաև մանր ողնաշարավորներով, շերեփուկները՝ դետրիտով, ջրիմուռներով և այլն: Ջրամբարի հատակին դնում են ողկուզանման, խոշոր կլորավուն կույտերով ձուղպ՝ գորտնկիթ: Ձմեռում են աշնան վերջից մինչև գարնան սկիզբը՝ ջրավազանի հատակի տիղմի մեջ թաղվելով կամ քարակույտերում և այլ թաքստոցներում: Օգտակար են. ոչնչացնում են վնասատու միջատներին: Հայաստանում լճագորտը տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում, կանգուն և հոսող ջրավազանների ափամերձ գոտում՝ չոր ու շոգ նախալեռներից մինչև ցուրտ ու խոնավ լեռնային տարածքները: Հաճախ պահվում է անազատ պայմաններում: Օգտագործվում է նաև գիտահետազոտական նպատակներով, միսը՝ որպես սնունդ: Փոքրասիական գորտը տարածված է ՀՀ բոլոր (բացառությամբ Արմավիրի) մարզերում: Բնակվում է հիմնականում հոսող ջրավազանների ափամերձ վայրերում: Հաճախ պահվում է անազատ պայմաններում՝ որպես գեղազարդիչ տեսակ: Օգտագործվում է նաև գիտահետազոտական նպատակներով: Դոդոշների ընտանիքը միավորում է 21 սեռի ավելի քան 256 տեսակ: ՀՀ-ում ամենուրեք տարածված է կանաչ դոդոշը: Դոդոշները կարող են ապրել չորային պայմաններում, քանի որ, ի տարբերություն մյուս երկկենցաղների, նրանց մաշկը ավելի պակաս ջրաթափանց է և կարող է կորցնել մինչև 30 % խոնավություն, որն անվնաս է օրգանիզմի համար: Ուստի դոդոշները կարող են բնակվել Միջին Ասիայի, Արաբական երկրների և նույնիսկ Աֆրիկայի Սահարայի անապատներում, որտեղ տարեկան միջին տեղումների քանակը 7 մմ-ից չի անցնում: Ակտիվ են մթնշաղին և գիշերը: Շարժվում են ցատկելով կամ քայլելով: Սնվում են տարբեր անողնաշարավորներով, երբեմն՝ մանր ողնաշարավորներով: Դոդոշները գորտնկիթը դնում են երկար երիզների տեսքով. թրթուրները զարգանում են 3–6 շաբաթում, որից հետո կերպարանափոխվում են մանր դոդոշիկների: Դոդոշների կյանքի տևողությունը 6–8 տարի է, անազատ պայմաններում կարող են ապրել մինչև 40 տարի: ՀՀ-ում կանաչ դոդոշի մեջքային մակերեսի ընդհանուր գունավորումը սպիտակավունից դեղնականաչավուն է կամ գորշ մոխրագույն՝ բազմաթիվ մուգ կանաչ (էգերի մոտ) կամ բաց կանաչ տձև խալերով: Գլխի հետևից դեպի պարանոցը ձգվում են զույգ հարականջային գեղձերը (պարոտիդներ): Մաշկի բշտիկներն ու հարականջային գեղձերն արտադրում են թանձր սպիտակավուն հեղուկ (թույն), որն օգտագործվում է դեղագործության մեջ և գիտահետազոտական նպատակներով: Շատերը դոդոշներին չեն սիրում՝ մտածելով, որ այդ սպիտակավուն հեղուկից ձեռքերի վրա կարող են գորտնուկներ առաջանալ: Դա ամենևին էլ ճիշտ չէ: Պարզապես այդ հեղուկը լորձաթաղանթների վրա ընկնելիս խիստ գրգռում է դրանք և շատ տհաճ հոտ ունի: Այդպես դոդոշը վախեցնում և իրենից վանում է թշնամիներին: Բայց մանր կենդանիներին այդ հեղուկը կարող է նաև սպանել: Չնայած վանող արտաքինին՝ դոդոշները շատ օգտակար են. ոչնչացնում են այգիների ու բանջարանոցների վնասատու միջատներին: Այդ նպատակով դոդոշներին ֆերմերները նույնիսկ երկրից երկիր են տանում: Հարավամերիկյան աղա-դոդոշի գեղձազատուկից բնիկները թույն են պատրաստել՝ նետի ծայրին քսելու համար:

[խմբագրել]Բազմազանություն

Հայտնի է գորտերի 42 սեռի 245 տեսակ, ՀՀ-ում տարածված են լճագորտը և փոքրասիական գորտը:

Արտաքին տեսք

Գորտերը լինում են տարբեր չափերի. մանրից (40–60 մմ) մինչև մեծերը՝ 200 մմ (գորտ-ցուլ), և ավելի խոշորները՝ 300 մմ (գորտ-գոլիաֆ): Մարմինը ծածկված է հարթ կամ թեթևակի բշտավոր մաշկով: Հետին ոտքերը երկար են, ցատկող: Գունավորումն առավելապես քողարկող է կամ մասնատված (բծավոր, զոլավոր): Լեզուն երկար է, ծայրը՝ երկատված, բերանի հատակին կպած է առաջային ծայրով: Հանգիստ վիճակում լեզվի ազատ մասն ուղղված է ներս, իսկ որսին բռնելիս կարող է այն արագ դուրս նետվել բերանից:

Սննդառություն

Գորտերը սնվում են մանր որդերով, միջատներով, փափկամարմիններով, հոդվածոտանիներով, երբեմն նաև մանր ողնաշարավորներով, շերեփուկները՝ դետրիտով, ջրիմուռներով և այլն: Ջրամբարի հատակին դնում են ողկուզանման, խոշոր կլորավուն կույտերով ձուղպ՝ գորտնկիթ: Ձմեռում են աշնան վերջից մինչև գարնան սկիզբը՝ ջրավազանի հատակի տիղմի մեջ թաղվելով կամ քարակույտերում և այլ թաքստոցներում: Օգտակար են. ոչնչացնում են վնասատու միջատներին:

Ճամփորդություն դեպի Լոռի

Այս ճամփորդությունը շատ ուսումնական էր և արդյունավետ։Ընկեր Անիի, Ընկեր Նունեի հետ գնացինք Ախթալա և Քոբայր,քայլեցինք գեղեցիկ Լոռիով ,որը գեղեցիկ էր իր բնությունով։Ես հիանում էի Լոռիով։Քոբայրը շատ առեղծվածային և չնաշխարհիկ վայր է , որը դժվար է բարձրանալ բայց երբ բարձրացանք հանգստացանք և վայելեցինք։Շատ լավ անցավ։ՀԵտաքրքիր և անմոռանալի։

Աշխարահագրություն

Դասի հղումը

1. Ի՞նչ դեր ունի տրնասպորտը համաշխարհային տնտեսության գործում:
   Տրանսպորտի միջոցով երկրները արտասահմանից իրենց պետություն են ներկրում տարբեր հումքեր։
2. Տնտեսության զարգացման ներկա փուլում տրանսպորտի, որ տեսակն է ամենաարագը զարգանում: Պատասխանը հիմնավորել՚: 
   Տարբեր երկրներում տրանսպորտի տարբեր տեսակներ տարբեր արագությամբ են զարգանում, քանի որ տրանսպորտի պահանջը կախված է երկրի աշխարհագրական դիրքից, բայց իմ կարծիքով ամենարագ տրանսպորտը ինքնաթիռն է։
3. Նշել հետևյալ ջրային ավազանների ամենախոշոր նավահանգիստները.Ճապոնական ծով, Միջերկրական ծով, Հյուսիսային ծով, Կարիբյան ծով,Պարսից ծոց, Մեքիսկական ծոց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, Ջիբրալթարի նեղուց, Բաբ-է-Մանդեբի նեղուց, Հարավ-չինական ծով, Արևելաչինական ծով, պանամայի ջրանցք, Սուեզի ջրանցք, Սև ծով, կարմիր ծով, Բալթիկ ծով, Բոտնիկական ծով, Լա մանշի նեղուց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, դեղին ծով, Ջիբրալթարի նեղուց, Սև ծոց, Կասպից ծով(լիճ), Սպիտակ ծով, Օխոտի ծով, Բերինգի ծով, Բերինգի նեղուց: 
   

Նավը պետք է բաթումիից անցնի շանհայ
Լոնդոնից Լոսանջելեա

Գործնական աշխատանք, 12.05

1. Ընդգծիր այն բառերը, որոնցում կա   առ- նախածանցը:
Առընթեր, առկախ, առվույտ, առօրյա, առէջ, առնետ, առողջ, առույգ, առաջին, առավոտ:

1. Ընդգծիր այն բառերը, որոնցում կա առ- նախածանցը:
   Առընթեր, առկախ, առվույտ, առօրյա, առէջ, առնետ, առողջ, առույգ, առաջին, առավոտ:

Առ- առընթեր, առկախ

Ապ- նախածանցը:
Ապավեն, ապերախտ, ապրանք, ապարդյուն, ապուխտ, ապուշ, ապակի, ապերջանիկ, ապրուստ:
Ապ- ապարդյուն, ապերջանիկ,ապավեն,ապերավտ, ապուխտ:

Ապ- նախածանցը:
Ապավեն, ապերախտ, ապրանք, ապարդյուն, ապուխտ, ապուշ, ապակի, ապերջանիկ, ապրուստ:

2. Բառերը բաժանի՛ր երկու խմբի:
Այգ, իրիկուն, լուսաբաց, երեկո, արշալույս, իրիկնաժամ, վաղորդայն, մթնշաղ, լուսադեմ, լուսածագ, արևածագ, իրիկնամուտ, վերջալույս, արևամուտ, առավոտ:

3. Նշված բառերից երեքում «ուկ» մասնիկը փոքրացնող-փաղաքշական իմաստ չի արտահայտում: Նշի՛ր այդ բառերը:
Ձագուկ, արդուկ, մտրուկ, մարդուկ, աղմուկ, հորինուկ, մանչուկ, մժղուկ, շիկամուկ, հորթուկ:

4. Բառաշարքերում ընդգծիր 5 ածական:
1 Ցածր,ոլորապտույտ, վերջ, ծանր, ավազան, վերջին, գրտնակ, գոտի, ագահ:
2.Հեքիաթ, կաղ, ավելորդ, գորգ, ամբոխ, աշխույժ, անիվ, նորագույն, աղմկոտ, գետին:

5. Բառաշարքում առանձնացրու իրանիշ և անձնանիշ գոյականները:
Գիտնական, թռչուն, բժիշկ, աղախին, արշավ, չմշկորդ, քամի, դյուցազն, ականջ, կայսր, աքաղաղ, դաստակ, ժառանգորդ, երջանկություն, մարտիկ:

Առաջադրանքներ գրքից

352. Պատմությունը  շարունակի՛ր :
Կասկածելի թռիչք
Տիեզերենավի բոլոր ուղևորներն արդեն տեղերում էին, շարժասանդուղքը հեռացել, դուռն ամուր փակվել էր, և ուղեկցորդուհին թռիչքի մասին էր հայտարարում: Բայց դեռ վախենում էի, որ հանկարծ կզղջան մեզ այդ վտանգավոր թռիչքին թողնելու համար, կիջեցնեն, և մեր բոլոր ջանքերն ապարդյուն կանցնեն: Բայց հանկարծ մի ահավոր աղմուկ սկսվեց, նավը ցնցվեց ու թափով պոկվեց տեղից:
Մխրճվում ենք երկնքի մեջ, սլանում ենք դեպի աստղերը:
Մենք լարված էինք և չգիտեինք մեզ ինչ է սպասվում ։Մեզ ասեցին հանգստաննանք և հերթով մտնենք պլուտոն ։Ձեզ համար զարմանալի չէ որ պլուտոնը դուռ ունի՞։Շատ կասկածելի էր ։Այնտեղ ամբողջությամբ այնքան սև էր, ինպես սև սաթը։Մեզ այնտեղ սարքով ջնջեցին մեր հիշողությունը ինպես /люди в черном / Մարդիկ սևում/ ֆիլմի մեջ ։


354. Սկզբից տասը- տասներկու  նախադասություն ավելացրո՛ւ, որ ամբողջական տեքստ դառա:
ԻՄ ծննադյան օրն էր ցավոք սրտումս տխրությունն էր տիրում ։Ոչ նշեցի , Ոչ ուրախացա։Երեկոյան նամակ ստացա ,որի մեջ գրված էր<Սիրելի Վարդիթեթեռ մենք քո ընկերներն ենք և այս դժվարին պահին քեզ օգնում ենք և տալիս փոքրիկ նվեր ուղևորություն դեպիի հունաստան օդպարիկով թռիչք։Մտածմունքների մեջ էի գիտեի ինչ-որ անհաջողողությունն է սպասում ։Ես գնացի արդեն ինքնաթիռից ուշացած եկա հազիվ հազ հասա ։Արդեն օդապարիկի օրն էր , շփոթված էի։Անգամ չգիտեի ինձ ինչ է սպասվում։Օդապարիկում միայնակ էի և ազդանշան լսվեց լու յսերը վառվեցին, օդապարիկը ընկավ։Արթնացա և Վերջապես ոտքիս մատներով շոշափեցի հողը, փորձեցի քայլ անել ու ընկա: Օդապարիկը փլվեց վրաս: Մի քիչ մնացի այդպես, հողին ձուլված, նրա մասը դարձած: Կամաց-կամաց սկսեցին ձայներ մոտենալ: Կարոտին ու վերադարձի ուրախությանը ինչ-որ մեղմ ու խոր տխրություն խառնվեց:

Հայոց լեզու

1. Յուրաքանչյուր շարքից քամի բառին երկուական հոմանիշ առանձնացնել:
ա) Մեգ, հողմ, թխկի, թավալգլոր, զեփյուռ, լաջվարդ
բ) Հովիկ, որթատունկ, ոսկեզօծ, պղտոր, շոգ, մրրիկ
գ) Գողտրիկ, բարկ, խորշակ, փոթորիկ, տարերք, ժխոր:
2.Առանձնացրու և կողք կողք գրիր հոմանիշ բառերի 6 զույգ երկու բառ ավելորդ է:
ա) Ալեզարդ, գագաթ, վիթխարի, ազդ, կռնատ, անվախ, ճերմակահեր, գեր, հայտարարություն, թևատ, մեծ, բազուկ, քաջ, կատար:
կատար-գագաթ
վիթխարի-մեծ
ազդ-հայտարարաություն
կռնատ-թևատ
անվախ-քաջ
ճերմակահեր -ալեզարդ
բազուկ,գեր
բ) Արեգակ, կապույտ, հսկա, թագուհի, բացատ, տարաժամ, արփի, բացատ, ժամանց, դշխուհի, լուրթ, ուշ, վերջալույս, ահագին:
արեգակ-արփի
կապույտ-լուրթ
հսկ-ահագին
թագուհի- դշխուհի
ուշ-վերջալույս
բացատ-բացք
տարաժամ,ժամանց
3 Տեքստի ընդգծված բառերը փոխարինիր հոմանիշներով:
Արդար վճիռ
Բաբելացի մի հանրահայտ վաճառական մահացել էր Հնդկաստանում: Դստերին ամուսնացնելուց հետո նա, իր ունեցվածքը  բաժանելով երկու հավասար մասերի, ժառանգություն էր թողել երկու որդիներին: Բացի դրանից, նա երեսուն հազար ոսկի պարգև էր թողել այն որդուն, որին կհաջողվեր ապացուցել, որ ինքն առավել է սիրում հորը: Անդրանիկ որդին հոր պատվին մի հուշարձան կառուցեց, իսկ երկրորդ որդին իր ստացած ժառանգության մի մասն քրոջ օժիտին ավելացրեց: Բոլորն այն կարծիքին էին, որ ավագ որդին է հորը ավելի շատ սիրում, մինչդեռ միջինը քրոջն է սիրում: Ուստի բոլորով  պնդում էին, որ այդ երեսուն հազարը պիտի ավագ որդուն հատկացվի:
Անկողմնակալ մի դատավոր երկուսին էլ իր մոտ կանչեց և առանձին-առանձին զրուցեց նրանց հետ: Ավագ եղբորը նա ասաց.
-Ձեր հայրը Բնավ էլ չի մահացել. նա իր վերջին հիվանդությունից բուժվել է և վերադառնում է Բաբելոն:
— Օրհնյալ լինի Աստված, — պատասխանեց երիտասարդը,- բայց այդ հուշարձանը ինձ վրա շատ թանկ նստեց:
Դատավորը նույն բանը նաև կրտսեր եղբորն ասաց.
-Օրհնյալ լինի Աստված,- ասաց կրտսերը,- ես իմ ամբողջ կարողղությունը հորս կվերադարձնեմ, բայց ես կցանկանաի, որ իմ տվածը թողներ քրոջս:
— Դուք ոչինչ չեք վերադարձնի,- ասաց դատավորը,- ավելին, դուք ևս երեսուն հազար ոսկի կստանաք, որովհետև ձեր հորը բոլորից շատ եք սիրում: